Cảm nháºn tâm sá»± của Tú XÆ°Æ¡ng gá»i gắm trong bà i thÆ¡ ThÆ°Æ¡ng vợ
Tú XÆ°Æ¡ng sở hữu Ä‘a dạng bà i thÆ¡, bà i phú nhắc vá» vợ. Bà Tú vốn là "con gái nhà dòng, lấy chồng kẻ chợâ€, 1 ngÆ°á»i con dâu chuyên nghiệp là m cho ăn buôn bán, nhân háºu được bà con xa sắp mến trá»ng:
"Äầu sông bến bãi, Ä‘ua tà i buôn chÃn bán mÆ°á»i
Trong hỠbên cạnh là ng, lỠmỠlẽ chà o dơi nói thợ".
Nhá» váºy mà ông Tú má»›i được sống cuá»™c Ä‘á»i phong lÆ°u: "Tiá»n bạc phó cho con mụ kiếm - Ngá»±a xe chẳng thấy lúc nà o ngÆ¡i".
"ThÆ°Æ¡ng vợ" là bà i thÆ¡ cảm Ä‘á»™ng nhất trong các bà i thÆ¡ trữ tình của Tú XÆ°Æ¡ng. Nó là bà i thÆ¡ tâm sá»±, song song cÅ©ng là bà i thÆ¡ thế sá»±. Bà i thÆ¡ Ä‘á»±ng chan tình thÆ°Æ¡ng yêu nồng nhiệt của ông Tú đối sở hữu ngÆ°á»i vợ hiá»n thảo của mình.
Sáu câu thÆ¡ đầu kể lên hình ảnh của bà Tú trong gia đình và không tÃnh cuá»™c Ä‘á»i: hình ảnh chân thá»±c vá» má»™t ngÆ°á»i vợ tần tảo, má»™t ngÆ°á»i mẹ đôn háºu, già u đức hi sinh.
Hai câu thÆ¡ trong phần Ä‘á» giá»›i thiệu bà Tú là má»™t ngÆ°á»i vợ rất đảm Ä‘ang, chịu thÆ°Æ¡ng chịu khó. Nếu nhÆ° bà vợ của Nguyá»…n Khuyến là má»™t nữ giá»›i "hay lam hay là m, dây lÆ°ng bó que, xắn váy quai cồng, chân nam đá chân chiêu, vì tá»› đỡ đần trong toà n bá»™ việc" (câu đối của Nguyá»…n Khuyến) thì bà Tú là má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà :
"Quanh năm buôn bán ở mom sông
Nuôi đủ năm con sở hữu một chồng".
“Quanh năm buôn bán" là cảnh là m cho ăn đầu tắt mặt tối, từ ngà y nà y qua ngà y khác, từ tháng nà y qua tháng khác... ko được má»™t ngà y nghỉ ngÆ¡i. Bà Tú "Buôn bán ở mom sôngâ€, nÆ¡i dòng mảnh đất nhô ra, ba bá» bao bá»c sông nÆ°á»›c; nÆ¡i là m ăn là dòng thế đất chênh vênh. Hai chữ ''mom sông" gợi tả má»™t cuá»™c Ä‘á»i nhiá»u mÆ°a nắng, 1 cảnh Ä‘á»i cÆ¡ cá»±c, phải váºt lá»™n kiếm sống, má»›i "Nuôi đủ năm con vá»›i má»™t chồng". Má»™t gánh nặng gia đình đè nặng lên đôi vai ngÆ°á»i mẹ, ngÆ°á»i vợ. Thông thÆ°á»ng, ngÆ°á»i ta chỉ đếm má»› rau, con cá, đếm tiá»n bạc,... chứ ai "đếm" con, "đếm" chồng (!). Câu thÆ¡ tá»± trà o ẩn Ä‘á»±ng ná»—i niá»m chua chát vá» má»™t gia đình gặp phổ biến khó khăn: đông con, ngÆ°á»i chồng Ä‘ang nên "ăn lÆ°Æ¡ng vợ". Có thể nói, hai câu đầu, Tú XÆ°Æ¡ng ghi lại má»™t cách chân thá»±c ngÆ°á»i vợ tần tảo, phụ trách của mình.
Phần thá»±c tô Ä‘áºm thêm chân dung bà Tú, má»—i sáng má»—i tối Ä‘i Ä‘i vá» vá» "lặn lá»™i" là m ăn nhÆ° "thân cò" nÆ¡i "quãng vắng". Ngôn ngữ thÆ¡ nâng cao cấp tô Ä‘áºm thêm ná»—i cá»±c nhá»c của ngÆ°á»i vợ. Câu chữ nhÆ° những nét vẽ, gam mà u nối tiếp nhau, bổ trợ và gia tăng: đã "lặn lá»™i" lại "thân cò", rồi còn "khi quãng vắng". Ná»—i cá»±c nhá»c kiếm sống ở "mom sông" tưởng nhÆ° ko thể nà o nói hết được! Hình ảnh "con cò", “cái cò†trong ca dao cổ: ''Con cò lặn lá»™i bá» sông...", "Con cò Ä‘i đón cÆ¡n mÆ°a...", "Cái cò, mẫu vạc, cái nông..." được tái tạo trong thÆ¡ Tú XÆ°Æ¡ng qua hình, ảnh "thân cò" lầm lÅ©i, đã Ä‘em tá»›i cho ngÆ°á»i Ä‘á»c bao liên can cảm Ä‘á»™ng vá» bà Tú, cÅ©ng nhÆ° thân pháºn vất vả, cá»±c khổ,... của ngÆ°á»i nữ giá»›i Việt Nam trong xã há»™i cÅ©:
"Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông".
"Eo sèo" là từ láy tượng thanh chỉ sá»± rầy rà bằng lá»i đòi, gá»i liên tiếp dai dẳng; gợi tả cảnh tranh tìm tranh bán, cảnh ôm đồm vã nÆ¡i "mặt nÆ°á»›c" khi "đò đôngâ€. Má»™t cuá»™c Ä‘á»i "lặn lá»™i", 1 cảnh sống là m ăn "eo sèo". Nghệ thuáºt đối đặc sắc đã khiến vượt trá»™i cảnh kiếm ăn rá»™ng rãi cÆ¡ cá»±c. Bát cÆ¡m, manh áo mà bà Tú kiếm được "Nuôi đủ năm con sở hữu má»™t chồng" phải "lặn lá»™i" trong mÆ°a nắng, phải già nh giáºt "eo sèo", phải trả giá bao mồ hôi, nÆ°á»›c mắt giữa thá»i buổi khó khăn!
Tiếp theo là hai câu luáºn, Tú XÆ°Æ¡ng váºn dụng cá»±c kỳ sáng tạo hai thà nh ngữ: ''má»™t duyên hai nợ" và "năm nắng mÆ°á»i mÆ°a", đối xứng nhau hà i hòa, mà u nhan sắc dân gian thắm thiết trong cảm nháºn và tiếng nói biểu đạt:
"Má»™t duyên hai nợ, âu Ä‘Ã nh pháºn,
Năm nắng mÆ°á»i mÆ°a dám quản công".
"Duyên'' là duyên số, duyên pháºn, "nợ" là mẫu "nợ" Ä‘á»i mà bà Tú bắt buá»™c cam pháºn, chịu Ä‘á»±ng. "Nắng", "mÆ°a" tượng trÆ°ng cho tất cả vất vả, khổ cá»±c. Các số từ trong câu thÆ¡ nâng cao dần lên: "má»™t... hai... năm... mÆ°á»i..." khiến cho nổi rõ đức hi sinh lặng thầm của bà Tú, má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà chịu thÆ°Æ¡ng chịu khó vì sá»± ấm no hạnh phúc của chồng con và gia đình. "Âu Ä‘Ã nh pháºn"... "dám quản công"... giá»ng thÆ¡ Ä‘a dạng xót xa thÆ°Æ¡ng cảm.
Tóm lại, sáu câu thÆ¡ đầu, bằng tấm lòng hà m ân và cảm phục, Tú XÆ°Æ¡ng đã phác hoạ má»™t và i nét vô cùng chân thá»±c và cảm Ä‘á»™ng vá» hình ảnh bà Tú, ngÆ°á»i vợ hiá»n thảo của mình sở hữu bao đức tÃnh đáng quý: đảm Ä‘ang, tần tảo, chịu thÆ°Æ¡ng, chịu khó, lặng thầm hi sinh cho hạnh phúc gia đình. Tú XÆ°Æ¡ng biểu thị văn pháp Ä‘iêu luyện trong sá» dụng ngôn ngữ và sáng tạo hình ảnh. Các từ láy, các số từ, phép đối, đảo ngữ, dùng sáng tạo thà nh ngữ và hình ảnh "thân cò"... đã tạo nên ấn tượng và sức hấp dẫn của văn chÆ°Æ¡ng.
Hai câu kết, Tú XÆ°Æ¡ng tiêu dùng từ ngữ thông tục, lấy tiếng chá»i nÆ¡i "mom sông", khi "buổi đò đông" Ä‘Æ°a và o thÆ¡ rất tá»± nhiên, bình dị. Ông tá»± trách mình:
"Cha mẹ thói Ä‘á»i ăn ở bạc,
Có chồng dá»ng dÆ°ng cÅ©ng nhÆ° không!"
Trách mình "ăn lÆ°Æ¡ng vợ" mà "ăn ở bạc". Vai trò ngÆ°á»i chồng, ngÆ°á»i cha chẳng giúp Ãch được gì, vô tÃch sá»±, tháºm chà còn "há» hững" vá»›i vợ con. Lá»i tá»± trách sao mà chua xót thế!
Ta đã biết, Tú XÆ°Æ¡ng sở hữu văn tà i, nhÆ°ng công danh dở dang, thi cá» láºn Ä‘áºn. Sống giữa má»™t xã há»™i "dở Tây dở ta" chữ nho mạt váºn, lúc mà "Ông nghè, ông cống cÅ©ng nằm co†cho cần nhà thÆ¡ tá»± trách mình, song song cÅ©ng là trách Ä‘á»i Ä‘en bạc. Ông ko xu thá»i để vinh thân phì gia "tối rượu sâm banh, sáng sữa bò".
Hai câu kết là cả má»™t ná»—i niá»m tâm sá»± và sá»± thế đầy buồn thÆ°Æ¡ng, là tiếng nhắc của má»™t trà thức già u nhân cách, nặng tình Ä‘á»i, thượng vợ con mà gia đạo nghèo. Tú XÆ°Æ¡ng thÆ°Æ¡ng vợ cÅ©ng chÃnh là thÆ°Æ¡ng chÃnh mình váºy. Äó là ná»—i Ä‘au thất thế của thi sÄ© khi cảnh Ä‘á»i thay đổi!
Bà i thÆ¡ "ThÆ°Æ¡ng vợ" được viết theo thể thÆ¡ thất ngôn bát cú ÄÆ°á»ng luáºt. Ngôn ngữ thÆ¡ bình dị nhÆ° tiếng kể Ä‘á»i thÆ°á»ng nÆ¡i "mom sông" của những ngÆ°á»i marketing nhá», bà quyết đây sắp má»™t thế kỉ. Các yếu tố nghệ thuáºt táºu lá»c vừa cá thể (bà Tú có "năm con, 1 chồng") vừa nói chung sâu sắc đẹp (ngÆ°á»i phu nữ ngà y xÆ°a). Hình tượng thÆ¡ hà m súc, gợi cảm: thÆ°Æ¡ng vợ, thÆ°Æ¡ng mình, buồn vá» gia cảnh thêm ná»—i Ä‘au Ä‘á»i. "ThÆ°Æ¡ng vợ" là bà i thÆ¡ trữ tình đặc dung nhan của Tú XÆ°Æ¡ng Ä‘á» cáºp vá» ngÆ°á»i vợ, ngÆ°á»i phụ nữ ngà y xÆ°a có bao tình cảm trân trá»ng tốt đẹp. Hình ảnh bà Tú được Ä‘á» cáºp tá»›i trong bà i thÆ¡ cá»±c kỳ sắp gÅ©i có ngÆ°á»i mẹ, ngÆ°á»i chị trong má»—i gia đình Việt Nam.
Tú XÆ°Æ¡ng là thi sÄ© trà o lá»™ng lý tưởng trong ná»n văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam. Tên tuổi ông sống mãi có non Côi, sông Vị. Sinh bất phùng thá»i giữa chiếc xã há»™i dở Tây dở ta, lúc mà Hán há»c đã mạt váºn, Tú XÆ°Æ¡ng vẫn giữ được nhân bà quyết kẻ sÄ©, vẫn sống "sang trá»ng" nhÆ° ai, bởi lẽ nhà thÆ¡ sở hữu ngÆ°á»i vợ hiá»n thảo đảm Ä‘ang. Tú XÆ°Æ¡ng ko bảng và ng bia đá, nhÆ°ng ông đã khắc danh tiếng bà Tú và o bia đá bảng và ng:
"Má»™t ngá»n đèn xanh, mấy quyển và ng,
Bốn con là m cho lÃnh, bố khiến cho quan.
(...) Há»i ra quan đó ăn lÆ°Æ¡ng vợ
Äem chuyện trăm năm – giở lại bà n".
(Quan tại gia)
Tú XÆ°Æ¡ng đã sở hữu bà i ''Văn tế sống vợ", lại mang thêm bà i "ThÆ°Æ¡ng vợ", đó là những áng văn thÆ¡ vừa tà i tình vừa nghÄ©a tình. Ca dao đã kể vá» ngÆ°á»i vợ tao khang "tay bÆ°ng chén muối Ä‘Ä©a gừng", Tú XÆ°Æ¡ng sở hữu bao giá» quên được công Æ¡n của bà Tú "Nuôi đủ năm con vá»›i 1 chồngâ€.
à Nam Trần Tuấn Khải (1894 - 1983) nhà thÆ¡ cùng thá»i mang Tú XÆ°Æ¡ng đã có bà i thÆ¡ "Viếng bà Tú XÆ°Æ¡ng" viết năm 1931:
"Hơn sáu mươi năm đất Vị Hoà ng,
Mẹ hiá»n, vợ đức đã treo gÆ°Æ¡ng.
Nếm chung trá»i Việt trăm cay đắng,
Vững sở hữu con Côi má»™t mối giÆ°á»ng.
Bia mồm đã bắt buộc trang khổn phạm,
Nếp nhà không thẹn dấu văn chương.
Tấm thân tuy thác, danh nà o thác,
Hồn cÅ©ng thÆ¡m lây dÆ°á»›i suối và ngâ€.
Bà i thơ của à Nam giúp ta hiểu hơn Tú Xương và bà Tú, và chúng ta mới thấy hết loại hay, loại đẹp của tấm lòng Tú Xương được nhắc tới trong bà i "Thương vợ".
3. Cảm nháºn ná»—i lòng của Tú XÆ°Æ¡ng trong bà i ThÆ°Æ¡ng Vợ
“ThÆ°Æ¡ng vợ†– má»™t trong những bà i thÆ¡ chất chứa nồng cháy bao cảm xúc của 1 ngÆ°á»i chồng dà nh cho vợ mình giữa cuá»™c Ä‘á»i bao vất vả, lo toan. NgÆ°á»i chồng đó ko buá»™c phải ai khác mà chÃnh là tác kém chất lượng của bà i thÆ¡: Trần Tế XÆ°Æ¡ng. Ông đã dà nh cho vợ mình những tình cảm vô cùng chân tình qua lá»i thÆ¡ giản dị mà sâu sắc.
Trần Tế XÆ°Æ¡ng là má»™t trong những nhà thÆ¡ trẻ mang những tác phẩm đã trở nên bất tá». Sáng tác của ông gồm hai mảng: trà o lá»™ng và trữ tình, Ä‘á»u bắt nguồn từ nhiệt huyết của thi sÄ© sở hữu dân, vá»›i nÆ°á»›c, mang Ä‘á»i.
ThÆ¡ xÆ°a viết vá» ngÆ°á»i vợ đã Ãt, mà viết vá» ngÆ°á»i vợ lúc Ä‘ang còn sống lại cà ng thi thoảng hoi hÆ¡n. ThÆ¡ Trần Tế XÆ°Æ¡ng lại khác. Trong sáng tác của ông, có hẳn má»™t Ä‘á» tà i vá» bà Tú gồm cả thÆ¡, văn tế, câu đối. Bà Tú từng chịu phổ biến vất vả gian nan trong cuá»™c Ä‘á»i, nhÆ°ng bà lại mang niá»m hạnh phúc là ngay lúc còn sống đã được Ä‘i và o thÆ¡ ông Tú sở hữu tất cả niá»m thÆ°Æ¡ng yêu, trân trá»ng của chồng. “ThÆ°Æ¡ng vợ†là 1 trong những bà i thÆ¡ hay và cảm Ä‘á»™ng nhất của Tú XÆ°Æ¡ng viết vá» bà Tú.
Trong các câu thÆ¡ đầu, ông biểu đạt rất trung thá»±c vá» cuá»™c sống và đảm nháºn khó nhá»c của vợ mình:
“Quanh năm marketing ở mom sông,
...
Eo sèo mặt nÆ°á»›c buổi đò đông.â€
Nghá» của bà là buôn bán, loanh quanh năm ngà y tháng lặn lá»™i ở “mom sông†– nÆ¡i sở hữu Ä‘a dạng nguy hiểm rình ráºp. Ông Tú sá»›m hôm báºn bịu có đèn sách, mang thÆ¡ ca, thế mà vẫn để tâm đến công tác của vợ mình, khác hẳn sở hữu các ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông khác trong chế Ä‘á»™ nam quyá»n cá»™ng thá»i. Ông là ngÆ°á»i sở hữu tri thức, lại thấu hiểu sá»± Ä‘á»i. Vì thế, ông hiểu hÆ¡n ai hết các ná»—i vất lo toà n mà vợ mình Ä‘ang gánh.
Ông đã dà nh cho vợ các lá»i thÆ¡ vô cùng giản dị có hình ảnh và từ ngữ chân thà nh, già u cảm xúc. Ông hiểu rằng, vợ mình nặng nhá»c nhÆ° váºy là vì cần “Nuôi đủ năm con có 1 chồngâ€. Äủ là đủ ăn đủ mặc, đủ ấm, đủ ko thiếu đồ váºt gì. Ông tá»± đặt mình tÆ°Æ¡ng xứng có “năm con†để khắc há»a thêm trá»ng trách lá»›n lao mà bà Tú Ä‘ang đảm Ä‘Æ°Æ¡ng. Không bắt buá»™c ông hạ mình trÆ°á»›c vợ, cà ng không phải ông tốt hèn, thấp kém mà vì chiếc nghiệp văn chÆ°Æ¡ng của ông lúc bấy giá» không bắt buá»™c là thá»i phồn thịnh cần ko thể dá»±a và o ấy mà toan lo cuá»™c mÆ°u sinh cÆ¡m áo gạo tiá»n được. Trong lá»i thÆ¡ của ông còn thầm vá»›i sá»± biết Æ¡n, trân trá»ng sâu sắc đẹp đến ngÆ°á»i vợ đảm Ä‘ang, tảo tần, già u hi sinh. Bởi thế, ông má»›i hiểu những ngà y bà “lặn lá»™iâ€, “eo sèo†trong cuá»™c bán buôn, bon chen đầy vất vả, ganh Ä‘ua.
Có ngÆ°á»i đặt ra câu há»i, vì sao ông hiểu vợ mình vất vả nhÆ° váºy nhÆ°ng mà không đứng lên là m cho giúp bà ? Những vần thÆ¡ của ông mang có lại cÆ¡m áo gạo tiá»n cho bảo sanh vất vả? Ông hiểu biết, ông mang tri thức sao lại để vợ mình cần khó nhá»c váºy? Câu há»i oái oăm tháºt khó trả lá»i. Bởi trong thá»i thế ấy, ông ko thể bá» cây bút mà lao và o là m cho lụng thuá»™c hạ cá»™ng bà được. Mình bà đảm trách cả năm con đã là má»™t gánh nặng lắm rồi, lại thêm cả má»™t ông chồng. Liệu rằng ngÆ°á»i phụ nữ ấy có gục ngã, vá»›i kêu than?
“Má»™t duyên hai nợ âu Ä‘Ã nh pháºn,
Năm nắng mÆ°á»i mÆ°a dám quản công
Cha mẹ thói thÆ°á»ng ăn ở bạc
Có chồng bà ng quan cÅ©ng nhÆ° không.â€
Má»™t lần nữa, Tế XÆ°Æ¡ng dà nh cho vợ mình những lá»i thÆ¡ siêu đáng trân trá»ng, nâng niu. Ông cảm mến và cảm thông sở hữu ná»—i niá»m nặng nhá»c của vợ, ông thấu hiểu sá»± cam chịu của bà . Cà ng hà m Æ¡n vợ bao nhiêu, ông lại cà ng oán than bản thân mình bấy nhiêu. Ông tá»± chá»i mình “Có chồng dá»ng dÆ°ng cÅ©ng nhÆ° khôngâ€. Ông ko khiến được gì giúp bà ngoà i tình thÆ°Æ¡ng yêu và lòng bi cảm sâu sắc. Có lẽ đối vá»›i bà Tú nhÆ° váºy cÅ©ng đã là đủ lắm rồi. Bởi thân pháºn ngÆ°á»i phụ nữ xÆ°a ai cÅ©ng khổ, cÅ©ng chìm nổi long Ä‘ong, nhÆ°ng chẳng mấy ai được chồng thÆ°Æ¡ng và thấu hiểu nhÆ° bà . Chỉ là do thá»i thế phải ông không giúp được gì cho vợ.
Bên cạnh những tình cảm chân thà nh dà nh cho bà Tú, Tế XÆ°Æ¡ng cÅ©ng thầm bà y tá» niá»m đồng cảm, xót xa sở hữu những thân pháºn đồng cảnh vá»›i bà . Bởi thế, ông và vợ mình có “thân cò†– 1 hình ảnh thân thuá»™c trong ca dao Việt Nam lúc Ä‘á» cáºp vá» số mệnh nặng nhá»c của ngÆ°á»i nông dân. Dù há» vá»›i cần “lặn lá»™iâ€, cần “eo sèo†hay dù thế nà o Ä‘i chăng nữa, các “thân cò†vẫn hôm sá»›m mê mải kiếm sống.
Váºy, vì mục Ä‘Ãch gì mà há» lại cam chịu nhÆ° váºy? Không phải vì bị ép buá»™c, mà vì tình yêu thÆ°Æ¡ng to lao và cao cả há» dà nh cho gia đình. Sá»± hi sinh đấy tháºt đáng trân trá»ng và đáng quý biết bao. NhÆ°ng ko nên ai cÅ©ng có ná»—i lòng thấu hiểu nhÆ° nhà thÆ¡ Tế XÆ°Æ¡ng. Sống trong xã há»™i nam quyá»n nhÆ°ng ông ko tá»± cho mình được quyá»n thong dong, được hưởng thụ tha hồ toà n bá»™ đồ váºt và được trà đạp lên ngÆ°á»i phụ nữ. Ở xã há»™i ấy, mang những ngÆ°á»i vợ bị coi là nô lệ, là ngÆ°á»i ở, nhÆ°ng Tế XÆ°Æ¡ng thì không. Bà Tú đã Ä‘i và o thÆ¡ ông vá»›i ý tức là 1 ngÆ°á»i vợ Ä‘Ãch thá»±c, má»™t ngÆ°á»i vợ đảm Ä‘ang, già u đức hi sinh. Ông thÆ°Æ¡ng vợ và trái lại cÅ©ng trách mình là m cho chồng mà “há» hững cÅ©ng nhÆ° khôngâ€.
Äúng nhÆ° dòng tên mà tác fake đã đặt cho bà i thÆ¡ “ThÆ°Æ¡ng vợâ€, Tế XÆ°Æ¡ng đã dà nh các tình cảm thá»±c lòng nhất dà nh cho vợ. Không giúp được vợ nhÆ°ng ông mong sao những tình cảm của mình sẽ khiến cho bà vÆ¡i Ä‘i má»i mệt sau bao ngà y lặn lá»™i vất vả mÆ°u sinh.
4. Tâm sá»± của Tú XÆ°Æ¡ng qua bà i thÆ¡ “ThÆ°Æ¡ng vợâ€
ThÆ¡ văn Việt Nam xÆ°a và nay có các bà i thÆ¡ thÆ°Æ¡ng vợ, khóc vợ siêu cảm Ä‘á»™ng. NgÆ°á»i ta còn ca tụng 1 bà i thÆ¡ của Tá»± Äức khóc má»™t bà phi vá»›i câu:
Äáºp đổ vỡ gÆ°Æ¡ng ra sắm thấy bóng
Xếp tà n y lại để dà nh hơi.
Ná»—i nhá»› nhung Ä‘au Ä‘á»›n, dữ dá»™i ấy còn được Bùi Hữu NghÄ©a, Nguyá»…n Thượng Hiá»n, Nguyá»…n Khuyến biểu thị cảm Ä‘á»™ng trong bà i văn tế, câu đối khóc vợ sau nà y. Cảm phục, xót thÆ°Æ¡ng, tá»± hà o... trÆ°á»›c tấm lòng, đức hi sinh của vợ bằng giá»ng văn vừa có chút tÃnh nghịch, vừa vô cùng cảm Ä‘á»™ng; giữa sá»± hà i hòa giữa trà o phúng và trữ tình Tú XÆ°Æ¡ng đã là m “già u†thêm Ä‘á» tà i viết vá» bà Tú và kịp góp và o ná»n văn chÆ°Æ¡ng Trung đại Việt Nam má»™t bà i thÆ¡ vá» tình bi cảm vợ hay và sâu sắc.
ThÆ°Æ¡ng vợ là 1 bà i thÆ¡ vừa cảm Ä‘á»™ng, vừa dà dá»m của Tú XÆ°Æ¡ng. Chỉ hai câu đầu của bà i thÆ¡ đã nêu báºt lên được vai trò trụ cá»™t gia đình của bà :
Quanh năm kinh doanh ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Ông Tú tá» lòng thÆ°Æ¡ng vợ bắt đầu bằng sá»± tÃnh công. Äúng hÆ¡n là sá»± hà m ân sâu nhan sắc công lao của bà Tú. Có thá»i kì cụ thể: “quanh nămâ€; không gian cụ thể: “mom sông†cà ng là m cho vượt trá»™i lên sá»± lam lÅ©, vất vả vần váºt của bà Tú. NÆ¡i marketing để kiếm miếng cÆ¡m manh áo của bà Tú là “mom sôngâ€- là má»™t chá»— đất nÆ¡i ra ở bá» sông, nÆ¡i Ãt ngÆ°á»i qua lại, sóng nÆ°á»›c khấp khểnh gợi sá»± cheo leo, chênh vênh, nhiá»u bất trắc. Thế nhÆ°ng “quanh năm†nghÄ©a là ngà y nà y qua ngà y khác, năm nà y qua năm khác nhÆ° má»™t vòng tuần hoà n khép kÃn, dù ngà y nắng hay mÆ°a,ốm Ä‘au hay khoẻ mạnh bà Tú lại quẩy gồng gánh ra nÆ¡i “mom sông†đấy để buôn bán. Cách nhắc nhÆ° là sá»± xô bồ, thổi phồng của chuyện văn chÆ°Æ¡ng, trong trÆ°á»ng hợp nà y chÃnh là sá»± thanh minh lòng hà m ân đối mang bà Tú vá» mặt thá»i gian lao dá»™ng. Và điá»u cảm Ä‘á»™ng, đáng để khâm phục bà Tú là nhịp Ä‘á»™ khiến cho việc không ngừng nghỉ tại má»™t nÆ¡i là m cho ăn, kinh doanh cạnh tranh nhÆ°ng không buá»™c phải chỉ để nuôi thân mà “Nuôi đủ năm con mang 1 chồng’. Äâu còn thấy hình ảnh:
Trên đồng cạn, dưới đồng sâu
Chồng cà y, vợ cấy, con trâu đi bừa.
Mà trái lại đó là loại chồng: “Tiá»n bạc phó cho con mụ kiếmâ€, loại chồng “ThÆ°ng đấu nhá» lÆ°ng 1 má mà yâ€. NgÆ°á»i chồng là trụ cá»™t của gia đình, đảm nháºn việc khó nhá»c để cÆ°u có cuá»™c sống cho vợ con thế mà ở đây, trong câu thÆ¡ nà y ông Tú cảm thấy mình nhÆ° má»™t ngÆ°á»i “thừaâ€, má»™t kẻ vô dụng và nhÆ° 1 “thứ con†đặc trÆ°ng để bà Tú phải nuôi riêng. Chế Ä‘á»™ xã há»™i cÅ© đã sản sinh ra mẫu ông chồng Ä‘oảng, mẫu ông chồng “dà i lÆ°ng tốn vải, ăn no lại nằm†nhÆ° ông Tú không Ãt. Toát lên qua hai câu thÆ¡ là má»™t niá»m thÆ°Æ¡ng cảm của ông Tú dà nh cho vợ trÆ°á»›c đức hi sinh, tần tảo của bà ; đồng thá»i là 1 lá»i tá»± trách mình vì thân là m chồng mà để vợ đảm trách việc gia đình song song còn phải chăng thoáng niá»m tá»± hà o vá» vợ của mình lúc khiến lụng khó nhá»c để “Nuôi đủ năm con mang 1 chồngâ€. Mặc dù, ấy là má»™t ông chồng không buá»™c phải nhÆ°ng bằng lối văn dà dá»m, tình cảm chân thà nh, nháºn ra được sá»± nặng nhá»c của vợ, tá» ra biết nháºn lá»—i, biết bồi hoà n lại bằng chiếc tình, bằng tấm lòng cần ngÆ°á»i Ä‘á»c ko há» trách mà ngược lại vá»›i chút thông cảm đối sở hữu “ông chồng’ nà y.
Tình thÆ°Æ¡ng vợ được diá»…n đạt trá»n ven trong hai câu thÆ¡ 3, 4:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Hai câu thÆ¡ gợi lên cảnh khiến cho ăn vất vả, khổ thân của bà Tú. Chẳng hay, ông Tú đã đón nháºn câu ca dao “Con cò lặn lá»™i bá» sông/ Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ nonâ€, từ bà o giá»? Qua tiếng ru con cua 1 bà má hà ng xóm hay chÃnh trong lá»i ru của bà cụ Nhuáºn đã Ä‘i và o tiá»m thức của tế XÆ°Æ¡ng? Chắc chắn từ “con cò lặn lá»™i bá» sôngâ€, hình ảnh các bà vợ Việt Nam nghìn xÆ°a trong xã há»™i cÅ©, xuôi ngược tần tảo, gian truân cá»±c nhá»c để nuôi chồng con cÅ©ng từ lâu đã Ä‘i và o hồn thÆ¡ già u rung Ä‘á»™ng của Tú XÆ°Æ¡ng có bao nhiêu xót xa, thÆ°Æ¡ng cảm. Äể giỠđây, trong khi nghÄ© tá»›i bà Tú thì con cò đấy bá»—ng vụt dáºy vá»— cánh bay vèo thi hứng ThÆ°Æ¡ng vợ của Tú XÆ°Æ¡ng. Phép đảo ngữ “lặn lá»™i thân cò†cà ng khắc hoạ rõ nét ná»—i khổ cá»±c, đức hi sin, sá»± chịu cất của bà Tú. Hai từ “lặn lá»™i†chen lên đứng đầu câu. Cảnh lặn lá»™i lại cà ng “lặn lá»™iâ€. Ca dao nói “con còâ€, Tú XÆ°Æ¡ng nói “thân còâ€. à thÆ¡ cổ nhÆ° xoáy sâu và o sá»± cá»±c khổ. “Thân cò†gợi thân pháºn lẻ loi, yếu á»›t, cô Ä‘Æ¡n và nó lại cà ng cô quạng, lạc Ä‘iệu hÆ¡ lúc Ä‘i cùng có từ “eo sèoâ€- má»™t sá»± mặc cả, nhá» nhoi, cô Ä‘Æ¡n, tá»™i nghiệp. Vì “năm con sở hữu 1 chồngâ€, vì “miếng cÆ¡m manh áo†mà bà Tú phải chen chúc mang nhau trên những chuyến đò Ä‘Æ°a khách sang sông. Cháºt hẹp, bấp bênh, má»ng manh, chÆ¡i vÆ¡i đến quá chừng! Và dÆ°á»ng nhÆ° sông nÆ°á»›c cà ng bao la bao nhiêu thì dòng Ä‘á»™ chÆ¡i vÆ¡i, má»ng manh, bấp bênh đấy lại cà ng tăng lên bấy nhiêu. Từ đấy cà ng khiến cho nổi báºt tấm lòng thÆ°Æ¡ng vợ của Tú XÆ°Æ¡ng và qua ấy ông tá» ra thấu hiểu hết những nặng nhá»c của bà Tú:
Má»™t duyên, hai nợ âu Ä‘Ã nh pháºn
Năm nắng mÆ°á»i mÆ°a dám quản công.
Câu thÆ¡ nhÆ° nói lên ý nghÄ© của bà Tú. Cuá»™c Ä‘á»i nhÆ° thế là duyên, mà cÅ©ng là nợ, duyên má»™t thì nợ hai, thôi Ä‘Ã nh chịu theo số pháºn, ko giám nại hà , không nhắc công gì nữa. NhÆ°ng câu thÆ¡ còn là m cho nhứ đến câu ca dao:
Một duyên, hai nợ, ba tình,
Chiêm bao lẩn khuất bên mình năm canh.
Ngoà i dòng duyên, chiếc nợ còn có loại tình; dòng nghÄ©a tình vợ chồng của bà Tú dà nh cho chồng mình. Thà nh ra kể “nợ†mà thá»±c ra là nói “tìnhâ€, mà đã là tình thì ai lại nói công. Số từ nâng cao tiến: “má»™tâ€, “haiâ€, “nămâ€, “mÆ°á»i†cà ng dồn nén sá»± chịu Ä‘á»±ng của bà Tú, cà ng khiến cho trà o dâng lên ná»—i niá»m xót thÆ°Æ¡ng, thông cảm trÆ°á»›c sá»± hi sinh vất vả, tần tảo của bà Tú.
Bà i thÆ¡ kết bằng 1 cấu chá»i - má»™t go right here câu chá»i yêu:
Cha mẹ nghá» Ä‘á»i ăn ở bạc
Có chồng lạnh nhạt cũng như không.
Nhìn cuá»™c Ä‘á»i bà Tú nhÆ° váºy sở hữu chá»i cÅ©ng là lẽ tất yếu. NhÆ°ng ở đây ai chá»i? chá»i ai? Và chá»i dòng gì? Thì cÅ©ng chỉ là ông Tú thÆ°Æ¡ng xót cho bà Tú mà chá»i thay cho bà Tú. Ông Tú đã tá»± chá»i mát mình vá» loại thói “ăn ở bạcâ€, loại tá»™i “là m chồng mà lãnh đạm cùng nhÆ° khôngâ€, khiến chồng mà để vợ nên trăm cÆ¡, nghìn cá»±c nhÆ° thế. Hai câu kết khép lại bà i thÆ¡ vừa nhÆ° là 1 lá»i chá»i, vừa nhÆ° là má»™t lá»i than. Nhà thÆ¡ tá»± phán xét chÃnh mình, tá»± trách mình và tha cho tình cảnh của vợ. Câu thÆ¡ cÅ©ng chỉ ra nguyên do dẫn đến ná»—i khổ của bà Tú là do “thói Ä‘á»i†bạc bẽo. “Thói Ä‘á»i†bạc tình đã biến ông Tú phát triển thà nh kẻ vô tÃch sá»±, chÃnh bởi váºy ông trở thà nh gánh nặng cho vợ. Lá»i chá»i vừa thể hiện ná»—i niá»m hà n ôn cay đắng ch tình cảnh của ông Tú, vừa biểu hiện ná»—i xót thÆ°Æ¡ng, ngáºm ngùi của ông Tú đối mang vợ.
Bà i thÆ¡ đã dá»±ng lên hai bức chân dung: ông Tú và bà Tú. Bà Tú hiện lên phÃa trÆ°á»›c, ông Tú chết tháºt lấp phÃa sau. Vượt lên trên má»i là tấm lobngf yêu thÆ°Æ¡ng, quà trá»ng và tri ân của ông Tú đối mang ngÆ°á»i vợ tần tảo. Nhà thÆ¡ Xuân Diệu đã từng bình phẩm vá» bà i thÆ¡ ThÆ°Æ¡ng vợ rằng: “ThÆ¡ hay, hay ở ý tình; hay ở chữ, tiếng, hay ở sá»± việc; hay ở nhạc Ä‘iệu: lặn lá»™, eo sèo, thân cò, mặt nÆ°á»›c, quãng vắng, đò đông, má»—i chữ Ä‘á»u tình cảmâ€. Qua đó, tấm lòng yêu thÆ°Æ¡ng, trân trá»ng cÅ©ng nhÆ° các trăn trở, day dắt đã tạo phải nhân cách cao đẹp của Tú XÆ°Æ¡ng, 1 con ngÆ°á»i dám sòng phẳng vá»›i bản thân, tá»± nháºn ra khuyết Ä‘iểm của mình và không trút bá» trách nhiệm.